Synagoga żydowska
w Strzyżowie
(obiekt zabytkowy - XVIII w.)


       Została wzniesiona po południowej stronie cmentarza żydowskiego jako budowla z kamienia i cegły na rzucie prostokąta w czwartej ćwierci XVIII w., pokryta czterospadowym dachem, styl późnobarokowy - polichromia rokokowa. Przybudówka pokryta trójspadowym dachem stanowiła schody wejściowe dla kobiet do sali na piętrze, skąd przez szeroką arkadę miały widok do świątyni. Żydówki bowiem nie miały prawa bezpośredniego wstępu do synagogi. Do 1939 r. synagoga służyła Żydom jako dom modlitwy.
       W czasie okupacji hitlerowskiej Żydzi ze Strzyżowa zostali wywiezieni do getta w Rzeszowie, po złożeniu trzykrotnie okupu (futra, kosztowności, pieniądze), a potem do obozu koncentracyjnego w Bełżcu, gdzie zamordowano ich w komorach gazowych. Niemcy urządzili w synagodze magazyny gospodarcze, a na jej podwórzu warsztaty naprawcze samochodów. Takie użytkowanie utrzymano również po wojnie do 1964 r. - był tu magazyn nawozów sztucznych i sprzedaż paliw płynnych, co zniszczyło piękną polichromię synagogi, której fragment oglądamy dziś tylko w tzw. bimie.
       Wstępny projekt adaptacji tego obiektu przewidywał w 1961 r. uruchomienie tu kawiarni i zakładu gastronomicznego, ale na szczęście nie doszło do profanacji tej świątyni, ten projekt upadł, a synagogę wyremontowano i zaadoptowano ze środków finansowych na kulturę w latach 1964-1966, wg. projektu inż. Czesława Białego na Bibliotekę Miejską w Strzyżowie. Salę modlitw podzielono płytą na dwie kondygnacje (stąd na piętrze czytelnia z dojściem wewnętrznymi schodami), parter zaś podzielono na mniejsze pomieszczenia, zainstalowano urządzenia c.o. i wod-kan.
       Zachowano bryłę zewnętrzną budowli, prostokątne okna zamknięte łukiem odcinkowym, drewniane drzwi klepkowe, ćwiekowane wejściowe do świątyni oraz na piętrze do sali kobiet (tzw. babińca). Wewnętrzne ściany świątyni mają profilowany gzyms i są rozczłonkowane pilastrami. Wszystkie pomieszczenia są sklepione żeglasto na gurtach. W miejscu dawnego Aron Hakodeszu (miejsca gdzie była szafa do przechowywania TORY - ręcznie przepisanego Pięcioksięgu) jest obecnie nowe okno.
       Pośrodku sali modlitw znajduje się tzw. bima z czterema potężnymi filarami, sklepiona żeglasto. Rokokowa XVIII-wieczna polichromia sali modlitw była przemalowana około 1928 r. Po wojnie została zamalowana na biało całkowicie (za wyjątkiem bimy, czyli miejsca gdzie było podwyższenie z pulpitem na którym umieszczano TORĘ - Pismo Święte, którego fragmenty czytał Rabin w czasie nabożeństwa w synagodze) gdyż wg. ekspertyzy fachowca była ona bardzo zniszczona niewłaściwym użytkowaniem obiektu, a koszt jej renowacji był bardzo wysoki, na co nie stać było inwestora.
       Polichromia zachowana w bimie jest z XIX w. i była konserwowana w latach 1966-67 przez artystów konserwatorów; panią Sabinę Kozłowską i pana Bogusława Balosa. Składa się ona z ornamentów roślinnych i przedstawia węża LEWIATANA. Nazwa łacińska wzięta z hebrajskiego - jest to ogromnych rozmiarów potwór morski, wspomniany kilkakrotnie w Biblii. W pismach talmudycznych przedstawiony jest w postaci ogromnej ryby, która stanowić będzie ucztę sprawiedliwych po przyjściu Mesjasza. Motyw tej opowieści o Lewiatanie zapożyczony został z mitologii starofenickiej.


Informacje zebrał
Adam Kluska