I. Narodowe Święto Niepodległości
Jest to polskie święto państwowe obchodzone 11 listopada dla upamiętnienia odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku – po 123 latach niewoli zaborów (1795-1918). Zostało ustanowione w 1937 roku. Zniesione było po II Wojnie Światowej ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945 roku. Przywrócono je ponownie dopiero w okresie transformacji systemowej w 1989 roku i ustanowiono dniem wolnym od pracy. Dzień ten wiąże się z zakończeniem I Wojny Światowej (1914-1918 – ostatecznie Traktatem Wersalskim 28.VI.1919r.), przybyciem 10.XI.1918r. do Warszawy Józefa Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu oraz pełnym uświadomieniem sobie przez naród polski faktu odzyskania niepodległości, uwidocznionym w nastroju głębokiego wzruszenia i entuzjazmu jaki ogarnął cały kraj, szału radości z tego, że jesteśmy wolni od pijawek, złodziei, rabusiów, że będziemy sami sobą rządzili (jak pisał Jędrzej Moraczewski). Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekały – dopiero piąte się doczekało.
Przypomnijmy kolejność ważniejszych faktów z tym związanych:
Otóż 5 listopada 1916 roku okupacyjne władze niemieckie i austriackie wydały akt gwarantujący powstanie marionetkowego tzw. Królestwa Polskiego, w którym 12 września obowiązki głowy państwa przejęła tzw. Rada Regencyjna, która 7 października 1918 roku ogłosiła jego niepodległość. Spowodowało to rozbrajanie garnizonów austriackich i niemieckich – głównie przez Polską Organizację Wojskową (POW). W nocy z 6/7 listopada 1918r. powstaje w Lublinie Rząd Ignacego Daszyńskiego, 10 listopada przyjeżdża do Warszawy zwolniony z więzienia w Niemczech Józef Piłsudski, 11 listopada Rada Regencyjna przekazuje mu zwierzchnią władzę nad wojskiem, 12 listopada powierza mu misję utworzenia Rządu Narodowego jako Naczelnemu Wodzowi, 14 listopada rozwiązuje się Rada Regencyjna przekazując zwierzchnictwo nad państwem Józefowi Piłsudskiemu, a on mianuje Ignacego Daszyńskiego tzw. prezydentem gabinetu ministrów, 17 listopada po dymisji Daszyńskiego Józef Piłsudski mianuje premierem Jędrzeja Moraczewskiego, 22 listopada podpisuje dekret o podstawach ustrojowych Republiki Polskiej, a 28 listopada dekret o zarządzeniu wyborów do Sejmu Ustawodawczego, które się odbyły w 1919 roku. W 1921 roku Sejm uchwalił tzw. Konstytucję Marcową.
Dzieje obchodów Święta Niepodległości
W latach 1919-1936 rocznice odzyskania niepodległości Polski świętowano w Warszawie jako uroczystości o charakterze wojskowym. W 1919 roku obchodów nie było bo trwała wojna o granice Rzeczypospolitej. Pierwszy raz w pełni uroczyście upamiętniono Święto Niepodległości 14 listopada 1920 roku, kiedy to uhonorowano Józefa Piłsudskiego jako zwycięskiego Wodza Naczelnego w wojnie polsko-bolszewickiej wręczając mu buławę marszałkowską. Po przewrocie majowym w 1926 roku obchody kolejnych rocznic były uroczystościami ściśle wojskowymi. W 1926 roku dzień 8 listopada ustanowił Józef Piłsudski jako prezes ministrów dniem wolnym od pracy dla urzędników państwowych. Odtąd w tym dniu na Placu Saskim w Warszawie Piłsudski dokonywał przeglądu pododdziałów i odbierał ich defiladę (po raz ostatni w 1934 roku). W 1928 roku Plac Saski w Warszawie nazwano Placem Marszałka Józefa Piłsudskiego. W dziesięciolecie Niepodległości w 1928 roku wydano drukiem okazałą Księgę Pamiątkową pod tytułem „Dziesięciolecie Polski Odrodzonej Księga Pamiątkowa 1918-1928” (stron 1208). Jeden z jej egzemplarzy jest w posiadaniu autora tego tekstu. W 1934 roku dzień 8 listopada zarządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia – ustalono dniem wolnym od nauki. Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29.10.1930 r. ustanowiono odznaczenia państwowe Krzyż i Medal Niepodległości dla osób czynnie zasłużonych dla Niepodległości Polski. W 1932 roku 11 listopada odsłonięto w Warszawie Pomnik Lotnika. Rangę święta państwowego nadano Świętu Niepodległości dopiero ustawą z dnia 23 kwietnia 1937 roku. Miało ono łączyć odzyskanie suwerenności państwowej z zakończeniem I Wojny Światowej oraz upamiętniać Józefa Piłsudskiego – Marszałka Polski. Do wybuchu II Wojny Światowej obchody państwowe tego święta odbyły się dwa razy: w 1937 roku (w którym uświetniono je odsłonięciem pomnika generała Józefa Sowińskiego w Warszawie) oraz w 1938 roku.
W czasie okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945 jawnie świętowanie polskich świąt państwowych było niemożliwe. Organizatorzy konspiracyjnych obchodów rocznicy 11 listopada byli narażeni na dotkliwe represje ze strony okupanta. Mimo to starano się podtrzymywać pamięć o Święcie Niepodległości poprzez rozklejanie afiszy, ulotek i napisów np. „Polska Żyje”, „Polska Zwycięży”, „Polska Walczy”, „Jeszcze Polska nie zginęła”. Od 1942 roku upowszechniano też publicznie Znak Polski Walczącej, przystrajano często pomniki polskie białoczerwonymi kwiatami i proporczykami, a w prasie konspiracyjnej zamieszczano artykuły przypominające o Święcie Niepodległości. Po II Wojnie Światowej w 1945 roku ustanowiono jako obowiązujące tzw. Narodowe Święto Odrodzenia Polski obchodzone 22 lipca w rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN i jednocześnie zniesiono Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada (organizatorzy nielegalnie organizowanych środowiskowo tych uroczystości byli często represjonowani przez władze. Wyjątek stanowią lata 1980-81 kiedy to za sprawą działalności Związku Zawodowego „Solidarność” przywrócono Świętu Niepodległości 11 listopada należne mu miejsce w świadomości społecznej).
Święto Niepodległości 11 listopada zostało przywrócone przez Sejm PRL ustawą z dnia 15 lutego 1989 roku pod nazwą „Narodowe Święto Niepodległości”. (autor niniejszego artykułu – jako poseł ludowiec uczestniczył w posiedzeniu tego Sejmu). Dzień ten jest dniem wolnym od pracy. Główne obchody z udziałem najwyższych władz państwowych i samorządowych odbywają się w Warszawie na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, przed Grobem Nieznanego Żołnierza oraz na terenie całego kraju. Nowe dodatkowe formy obchodów tego święta to np. Bieg Niepodległości organizowany od 1989 roku w Warszawie, Koncert Niepodległości organizowany od 2009 roku w Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie, liczne wykłady, inscenizacje historyczne, koncerty patriotyczne, parady uliczne np. Marsz Niepodległości w Warszawie, Marsz Patriotów we Wrocławiu, Parada Niepodległości w Gdańsku, i inne uroczystości organizowane na terenie całej Polski w tym i w naszym mieście Strzyżowie.
II. Refleksja historyczna o poezji ojczyźnianej na przestrzeni dziejów do czasu odzyskania niepodległości w 1918 roku
Literatura naszego Narodu jest nasycona na przestrzeni dziejów żarliwością patriotyczną już bowiem od Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, od epoki polskiego Odrodzenia począwszy można spotkać na kartach naszego piśmiennictwa w każdym stuleciu wiele wierszy mówiących o Ojczyźnie z tą samą troską o nią, z tak samo gorącymi uczuciami miłości i oddania dla niej. Twórczość tego typu szczególnie nasiliła się w końcu XVIII wieku, po upadku Rzeczypospolitej, osiągając apogeum w dziełach geniuszów naszej literatury narodowej w dobie Romantyzmu. Od tamtej pory tematyka patriotyczna po dzień dzisiejszy stanowi jedną z cech charakterystycznych naszej twórczości poetyckiej. Niemal u każdego z poetów spotyka się strofy o Ojczyźnie, a wśród wierszy na jej temat jest dużo arcydzieł. Strofy o Ojczyźnie to bogactwo naszej literatury narodowej nie tylko z uwagi na temat ale także ze względu na różnorodność podejścia do niego i bogactwo różnorodnych form i stylów poetyckich w jakich był opracowywany. Czytając te utwory w porządku chronologicznym, jak one powstawały – możemy prześledzić, jak zmieniało się na przestrzeni wieków pojęcie Ojczyzny i jakim przeobrażeniom ulegał wraz ze zmianą formacji społecznych i sytuacji politycznej – patriotyzm i jaki znajdował on wyraz w świadomości różnych grup społecznych w naszym kraju. Można bez trudu dostrzec, jak wyrażał się on w utworach poetów Rzeczpospolitej Szlacheckiej i jakim przemianom ulegał u schyłku XVIII wieku w dobie wielkiej rewolucji francuskiej, rozpaczliwego ratowania ginącej Rzeczypospolitej, ruchów ludowych w Polsce czy bohaterskich walk o niepodległość kraju. Jednak na patriotyzm ludowy w twórczości poetyckiej polskiej – trzeba było poczekać jeszcze przez cały wiek. Niemal przez całe XIX-te stulecie dominuje w naszej poezji patriotyzm o cechach romantycznych. Polska jawi się poetom – zwłaszcza emigracyjnym jako idealistyczna wizja wynikająca z ich marzeń i tęsknoty oraz stanowi ich żarliwe wezwanie do walki o utraconą wolność, o polityczną niezawisłość kraju. Najwięcej wiąże się to ze zrywem powstania listopadowego (1830) i styczniowego (1863). Klęski tych powstań i załamanie się wiary w skuteczność czynu zbrojnego w walce o wolność Polski z zaborcami – wygasza na pewien krótki czas tony bohaterskie w naszej poezji i nawoływanie do walki. Pojawia się nieśmiało w twórczości poetyckiej myśl o walce narodowo-wyzwoleńczej powiązanej z hasłami wyzwolenia społecznego w naszym kraju. Warto zauważyć, że poeci przebywający na terenie kraju krępowani przez cenzurę zaborców dają wyraz uczuciom miłości ojczyzny malując poetyckie obrazy kraju – sugestywne, subtelne, jako wręcz uwodzicielskie wizje ojczystego pejzażu (jak np. genialne opisy przyrody w Mickiewiczowskim „Panu Tadeuszu”, wiersze Marii Konopnickiej, itp.). Nie brak też tej motywacji w wierszach poezji emigrantów (np. „Do sosny polskiej na obczyźnie” – wiersz Stefana Witwickiego, czy w utworach poetyckich Teofila Lenartowicza). Tonacja utworów poświęconych ojczyźnie – pisanych w okresie zaborów zarówno przez poetów w kraju jak i na emigracji – niezależnie od ich postaw czy poglądów filozoficznych i społeczno-politycznych były w zasadzie, jeśli nie zawsze ta sama. Cechowało ją uczucie miłości, nadzieja odzyskania przez Polskę politycznej niezawisłości, gotowość do ofiar – aż do ofiary krwi w walce o wolność ojczyzny. Wybitniejsi przedstawiciele poezji w tamtych czasach to wspomniany już Jan Kochanowski, Sęp Szarzyński, Szymon Szymonowicz, Klemens Janicki, Sebastian Klonowicz (w epoce Odrodzenia – Reformacji), Jan Andrzej Morsztyn, Samuel Twardowski, Wespazjan Kochowski, Wacław Potocki (w epoce Baroku i Kontrreformacji), Elżbieta Drużbacka, Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki (epoka Oświecenia), Adam Mickiewicz, Seweryn Goszczyński, Juliusz Słowacki, Teofil Lenartowicz, Kornel Ujejski, Wincenty Pol, Władysław Syrokomla, Cyprian Kamil Norwid (epoka Romantyzmu), Felicjan Faleński, Adam Asnyk, Maria Konopnicka, Wiktor Gomulicki (epoka Pozytywizmu), Jan Kasprowicz, Kazimierz Tetmajer, Stanisław Wyspiański, Lucjan Rydel, Leopold Staff, Bronisława Ostrowska, Maria Komornicka, Maryla Wolska, Kazimiera Zawistowska (okres Młodej Polski). Zasadnicza zmiana niektórych cech poezji następuje ze zrozumiałych względów dopiero w poezji po 1918 roku gdy Polska odzyskała upragnioną NIEPODLEGŁOŚĆ.
Opracował:
Adam Kluska
